Lo tái diễn tình trạng ‘hai giá’ nếu nhà nước quyết định giá đất

Đề xuất để nhà nước quyết định giá đất sơ cấp thay vì theo thị trường đang tạo nhiều ý kiến trái chiều, trong đó chuyên gia lo nguy cơ tái diễn cơ chế hai giá, thiếu minh bạch.

Tại dự thảo luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai 2024 đang được lấy ý kiến, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề xuất bỏ yếu tố thị trường trong định giá đất sơ cấp, thay vào đó, giá đất sẽ do cơ quan nhà nước ban hành, thông qua bảng giá đất 5 năm một lần hoặc được điều chỉnh hàng năm bằng hệ số K.

Tuy nhiên, giới chuyên gia bày tỏ lo ngại việc nhà nước toàn quyền định giá đất mà không có yếu tố thị trường sẽ làm gia tăng nguy cơ thiếu minh bạch, tái diễn cơ chế “hai giá” từng xảy ra trước đây, thất thu ngân sách và gây bất bình đẳng trong giao dịch.

Tình trạng “hai giá” đất là hiện tượng cùng một thửa đất nhưng tồn tại hai mức giá khác nhau: một là giá ghi trong hợp đồng, giấy tờ để tính nghĩa vụ tài chính (thường thấp); hai là giá giao dịch thực tế trên thị trường (thường cao hơn nhiều). Việc này diễn ra chủ yếu khi bảng giá đất do nhà nước ban hành không cập nhật kịp với giá thị trường.

Ông Đinh Minh Tuấn, Giám đốc Batdongsan khu vực miền Nam, cho rằng việc sử dụng bảng giá đất 5 năm có thể giúp thị trường giảm áp lực tài chính, ổn định tâm lý. Tuy nhiên, nếu bảng giá đất bỏ qua yếu tố thị trường dễ dẫn đến nguy cơ làm giảm nguồn thu ngân sách (giá đóng thuế thấp hơn nhiều so với giá giao dịch thực tế), tạo ra sự bất bình đẳng trong các giao dịch và chậm thích ứng với diễn biến thị trường.

Bên cạnh đó, theo ông, nếu trao toàn quyền định giá cho cơ quan nhà nước mà thiếu sự tham gia của các tổ chức tư vấn độc lập sẽ xảy ra tình trạng áp đặt giá một chiều, thiếu cập nhật thực tiễn dễ gây ảnh hưởng đến quyền lợi người dân, nhất là trong công tác đền bù, giải tỏa, định giá nhà đất.

“Mỗi mục đích quản lý có thể áp dụng phương pháp định giá khác nhau, nhưng giá thị trường vẫn cần giữ vai trò tham chiếu để đảm bảo hài hòa lợi ích giữa nhà nước, người dân và doanh nghiệp”, ông Tuấn nhấn mạnh.

Chuyên gia Trần Khánh Quang, Tổng giám đốc Công ty Việt An Hòa, cũng nhìn nhận việc bỏ yếu tố thị trường trong xác định giá đất là bước đi ngược với tinh thần cải cách của Luật Đất đai 2024 – vốn đã xóa bỏ khung giá đất và hướng đến cơ chế thị trường minh bạch.

Ông lo ngại nếu nhà nước tự định giá đất mà không thông qua đơn vị thẩm định độc lập, lại áp dụng bảng giá đất cố định 5 năm, sẽ tái diễn các bất cập cũ như đền bù thiếu minh bạch, phát sinh hai mức giá và tình trạng lách thuế – những vấn đề từng buộc Chính phủ phải điều chỉnh phương pháp tính giá đất trước đây.

Theo ông Quang, vấn đề không nằm ở tần suất cập nhật bảng giá đất mà ở việc đảm bảo dữ liệu đủ chính xác, bám sát thực tế. Điều này có thể thực hiện được khi hệ thống dữ liệu giao dịch và kê khai thuế đang dần hoàn thiện, cùng với các công cụ kiểm soát sốt đất, thổi giá. “Không nên quay lại cơ chế cũ, mà phải cải tiến cách làm theo hướng hiện đại, minh bạch hơn”, ông nói.

Đồng quan điểm, ông Võ Hồng Thắng, Phó tổng giám đốc DKRA Group, cho rằng không nên loại bỏ hoàn toàn nguyên tắc thị trường trong định giá đất. Theo ông, đây không chỉ là yếu tố kỹ thuật mà còn là thước đo khách quan nhằm đảm bảo công bằng giữa nhà nước, người dân và doanh nghiệp. “Nếu áp dụng cơ chế định giá cứng, thiếu phản biện độc lập, sẽ dễ dẫn đến tình trạng tồn tại hai mức giá – trên giấy tờ và thực tế – vốn là bất cập kéo dài nhiều năm qua”, ông bày tỏ.

Ông Thắng cảnh báo việc nhà nước vừa giao đất, vừa định giá, vừa thu tiền mà thiếu cơ chế giám sát độc lập sẽ giống như “vừa đá bóng, vừa thổi còi”. Thay vì bỏ yếu tố thị trường, ông đề xuất nên phân nhóm người sử dụng đất để áp dụng chính sách hỗ trợ phù hợp, như giảm nghĩa vụ tài chính hoặc miễn nộp tiền sử dụng đất bổ sung khi chuyển mục đích.

Các chuyên gia cũng cho rằng để đảm bảo giá đất sơ cấp hợp lý, vẫn cần thành lập hội đồng định giá độc lập gồm đại diện chuyên gia, tổ chức tư vấn, người dân và doanh nghiệp. Hội đồng này phải dựa trên dữ liệu giao dịch thực tế, công khai, được cập nhật định kỳ và có cơ chế phản biện xã hội. Với các trường hợp không qua đấu giá, cần đơn vị thẩm định giá độc lập và cơ chế giải trình minh bạch.

Về lo ngại bảng giá đất bị chi phối bởi giá ảo, giới chuyên môn nhận định việc các địa phương xây dựng hệ thống dữ liệu giao dịch đất đai sẽ giúp loại bỏ dần hiện tượng sốt ảo, tạo nền tảng cho thị trường minh bạch hơn.

“Sự kết hợp giữa quyền lực nhà nước và tham chiếu thị trường nghiêm túc sẽ giúp kiểm soát thị trường hiệu quả, đồng thời phản ánh đúng giá trị thực của đất, hạn chế tình trạng giá ảo và đầu cơ”, chuyên gia bất động sản Trần Khánh Quang nhận định.

Dẫu vậy, vẫn có những ý kiến ủng hộ đề xuất để nhà nước định giá đất sơ cấp. Ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội bất động sản TP HCM, cho rằng việc này là cần thiết để kiểm soát đầu vào và tạo ổn định cho nền kinh tế. Ông nhìn nhận thị trường sơ cấp là nơi nhà nước phân bổ quỹ đất thông qua các hình thức giao, cho thuê hoặc chuyển mục đích sử dụng, nên việc nhà nước định giá ở thị trường này là hợp lý.

Theo ông Châu, trong bối cảnh hiện nay, cơ chế định giá thông qua tổ chức tư vấn và hội đồng thẩm định cấp tỉnh bộc lộ nhiều kẽ hở, dễ xảy ra thông đồng giữa các bên, làm phát sinh tiêu cực. Do đó, nhà nước trực tiếp định giá ở thị trường sơ cấp và để cơ chế thị trường vận hành tại giao dịch thứ cấp, đồng thời kiểm soát thông qua công cụ thuế vừa tháo gỡ khó khăn tài chính cho doanh nghiệp, vừa giúp hạ nhiệt giá nhà và tránh tình trạng giá đất bị chi phối bởi giá ảo của thị trường.

Tiến sĩ Phạm Viết Thuận, Viện trưởng Viện kinh tế tài nguyên và môi trường TP HCM, cũng đồng tình với quan điểm để nhà nước định giá đất sơ cấp. Ông Thuận nói nếu chỉ dựa vào giá thị trường sẽ khiến bảng giá đất biến động mạnh, khó kiểm soát. Vì vậy, giá đất cần được xác lập một mức cơ sở, do nhà nước ban hành làm nền tảng cho các giao dịch liên quan đến giao đất, cho thuê đất hoặc chuyển mục đích sử dụng. Mức giá này sau đó có thể điều chỉnh bằng hệ số K theo từng khu vực, vị trí, vừa tiệm cận thị trường vừa giữ được tính ổn định.

“Cách định giá đất cơ sở kết hợp hệ số điều chỉnh sẽ giúp ổn định mặt bằng, hỗ trợ mở rộng nguồn cung và tạo cơ hội sở hữu nhà cho người trẻ, người thu nhập thấp”, ông Thuận đánh giá.

nguồn: vnexpress